In Paris was a Woman vieren Bibi van Lieshout en Khalid Koujili El Yakoubi de onderbelichte queer geschiedenis van Parijs. Op zoek naar voorbeelden voor de jonge lgbtqia+-gemeenschap van vandaag stuiten ze op dappere vrouwen die onconventioneel kozen voor liefde en kunst. De titel van de voorstelling is afgeleid van een boek van Andrea Weiss (1995) en een documentaire van Greta Schiller (1997) met dezelfde naam. Al ligt de echte kiem van de voorstelling nog ergens anders.

Interview Ronald Verhaegen

Bibi “Het is begonnen met een foto. Aan de muur in mijn keuken. De setting is een terras in Parijs in de jaren twintig van vorige eeuw; twee verliefde vrouwen zitten aan een tafeltje en drinken koffie. Het heeft te maken met het herkennen van mensen die op een bepaalde manier op je lijken. Dat was het geval met deze twee vrouwen. Ik voelde dat er een verhaal achter zat. Zo heb ik het boek Paris was a Woman ontdekt, dat dezelfde foto op de cover heeft staan.” 

“In het boek en de documentaire worden de levens van queer vrouwen in de jaren twintig in Parijs beschreven. Onder meer van auteurs Colette, Djuna Barnes en Gertrude Stein, fotografen Berenice Abbott en Gisèle Freund, boekhandelaars Sylvia Beach en Adrienne Monnier, danseres Jospehine Baker en zangeres en jazzclub-eigenares Ada Bricktop Smith. Je moet weten, het narratief van de geschiedenis is meestal heel mannelijk en wit. Machthebbers bepalen hoe de geschiedenis wordt geschreven. De vrouwen die aan bod komen in het boek waren in hun tijd even beroemd als Picasso. Nu kent iedereen Picasso, maar niemand weet nog wie die vrouwen waren. Nochtans, zij waren de Beyoncés van hun tijd, ook bekend buiten Parijs.” 

“Door opnieuw te focussen op die vrouwen, en andere queer personen, willen we hun bestaansrecht terugclaimen." 

Dansen op een vulkaan 

Het boek portretteert queer vrouwen van honderd jaar geleden in Parijs. Hoe openlijk konden zij queer zijn? 

Bibi “Na de Franse Revolutie was homoseksualiteit niet meer strafbaar in Frankrijk. Omdat er geen gerechtelijke vervolging was, trokken veel queer en non-binaire mensen naar Parijs. Dat betekent echter niet dat het sociaal aanvaard was om queer of non-binair te zijn.” 

Hoe vergelijk je de queer vrouwenwereld van toen met die van vandaag? 

Bibi “Ik zie het breder dan enkel het queer gegeven. Er zat toen een grote wereldoorlog aan te komen. Het was dansen op een vulkaan. Daarin vind ik wel een analogie met vandaag. Het klimaat, ongelijkheid... er is iets op til. En ook nu voelt het alsof we met z’n allen dansen op een vulkaan.” 

“Daarom speelt de voorstelling zich ook af in een cabaret. Een podium op een podium. Een bar van nu waarin Khalid Koujili El Yakoubi en ik personages van vroeger opvoeren. We beginnen met queer iconen van de jaren twintig van vorige eeuw en schuiven dan op. We dansen doorheen de tijd en komen onder meer ook in de jaren vijftig terecht.” 

“We onderzoeken de vrijheid die er toen was. Niet alleen voor westerse vrouwen. De stad bood een vrijheid voor velen. Zo kwamen er ook veel Afro-Amerikaanse kunstenaars naar Parijs. Denk bijvoorbeeld aan schrijver James Baldwin.

© Anne van Zantwijk

Ook wij kunnen inspireren 

Welk personage is voor jou het meest uitdagend om te spelen? 

Bibi "Gisèle Freund. Een in Duitsland geboren Joodse fotografe die is moeten vluchten voor de nazi’s. Een heel filosofische vrouw. Zij is voor mij het meest integer.” 

Je speelt haar niet zoals ze was. Je zet een uitvergroting neer. 

Bibi “Ja, een groteske uitvergroting. Dat heeft met de setting van het cabaret te maken. En met nog een andere inspiratiebron: het fotoboek Les amies de la Place Blanche (1983) van de Zweed Christer Strömholm. Hij maakte een serie portretten van vrouwen met een transachtergrond rond de Place Blanche in Parijs in de jaren zestig. Veel transvrouwen gingen in die tijd naar Parijs om er op te treden in de cabarets zoals Madame Arthur en Le Caroussel en zo te sparen voor een geslachtsoperatie in Casablanca in Marokko. De foto’s van die vrouwen raakten me enorm. Ik werd echt verliefd op al die vrouwen. Heel glamoureuze, sterke, dappere vouwen. Pioniers. We eren hen in de voorstelling.” 

© Christer Strömholm

Jullie waren vorig jaar in De Grote Post voor een residentie. Waar hebben jullie toen aan gewerkt? 

Bibi “We zaten toen in de onderzoeksfase voor Paris was a woman. Met gesprekken over decor, scenografie en kostuums. We zaten samen rond een grote tafel en deelden verhalen, youtube-links en informatie met elkaar. De queer geschiedenis is geen goed gedocumenteerde geschiedenis. We hebben als zelf moeten bij elkaar puzzelen.” 

“Als je queer bent, heb je heel weinig voorbeelden die je bestaansrecht geven. Daarom maken we deze voorstelling ook. De vrouwen uit het verleden kunnen een houvast geven. En ook wij kunnen inspireren. Khalid komt uit een cultuur waarin het niet vanzelfsprekend is om je als queer te uiten. Het is heel dapper dat hij daar staat, een manifest bijna.” 

Naar welke andere voorstelling op KIEM kijk je uit? 

Bibi “Ik ben benieuwd naar We Gaan Deur!, het stuk dat Nyira Hens en Bruno Vanden Broecke regisseren. Het is een totaal andere cast dan het orginele stuk van vijftien jaar geleden, waardoor het verhaal nu letterlijk meer kleur krijgt. Het zal zeker een een hele gelaagde én komische voorstelling worden!”

Paris was a woman speelt op KIEM op zaterdag 30 september. Haal hier je tickets.