Renée Goethijn: "We verlangen naar iets dat we natuur noemen"

Nog in pre-coronatijden haalde theatermaakster Renée Goethijn inspiratie voor de titel van haar voorstelling MANNAHATTA uit het boek De wereld zonder ons. Daarin denkt auteur Alan Weisman, ironisch genoeg, over wat er zou gebeuren als de mensheid door toedoen van een virus plots van de aarde verdween. Weisman beschrijft de natuurlijke processen die de aarde opnieuw zouden overnemen en gaat na welke menselijke sporen zouden overblijven.

Eén hoofdstuk focust op stedelijkheid en verwijst naar het Mannahatta Project onder leiding van landschapsecoloog Eric Sandersson. Met dat project doet Sandersson een poging om het pre-stedelijk eiland Manhattan virtueel weer te geven, exact zoals het eruit zag toen zeevaarder en onderzoeker Henry Hudson en zijn bemanning er in 1609 voor het eerst voet aan land zetten. Het zaadje voor een absurd bevreemdende voorstelling was geplant.

door Phéline Thierens

Renée “Sandersson speculeert met zijn Mannahatta Project over een mogelijke post-humane toekomst, een idee dat me aanspreekt. In de taal van de Lenni Lenape, de eerste menselijke bewoners van Manhattan, verwijst het woord ‘mannahatta’ naar de ondertussen verdwenen rotsachtige heuvels die het eiland oorspronkelijk vormgaven. Letterlijk: het land van vele heuvels.”

“Het ‘mannahatta’ doet zelfs vormelijk denken aan een berglandschap en draagt tegelijk iets utopisch, nostalgisch en futuristisch in zich, wat klopt met de wereld die wij in MANNAHATTA oproepen.”

Welke wereld is dat?

Renée “We bevinden ons anno 2022 te midden van de vierde industriële revolutie, geleid door robotica, algoritmes en andere technologische hoogstandjes. Tegelijkertijd is de zesde extinctie volop aan de gang, met onder andere klimaatverandering en natuurrampen door vervuiling. Daar waar de ene ontwikkeling vooruitgang aankondigt, betekent de andere teloorgang. Daardoor worden deze twee grote, schijnbaar onverenigbare ontwikkelingen vaak als aparte categorieën behandeld. In MANNAHATTA zetten we die ontwikkelingen tegenover elkaar in dezelfde ruimte”

“De scène en sfeer tonen kenmerken van zowel een natuurlandschap als een virtuele plek. In het geheel daarvan bevragen we de positie van de mens. Kan een wereld zonder mensen eerder als utopie of dystopie beschouwd worden? Dat vind ik een spannende denkoefening.”

Je roept die wereld op samen met scenograaf Stefan Jakiela.

Renée “Een tijd geleden ontving ik een ontwikkelingsbeurs voor artistiek onderzoek naar hoe de scenografie een volwaardige medespeler kan worden. Voor dat onderzoek liet ik mij bijstaan door Stefan. Binnen ons traject ontwikkelden we een prototype voor een nieuw universum. Vormelijk lieten we ons daarbij grotendeels inspireren door een gebied aan de kust in Schotland dat Donald Trump volledig liet ontdoen van bevolking, fauna en flora, om er vervolgens een golfterrein neer te planten. Het resultaat: een artificieel uitziend landschap dat erg zijn best doet om een natuurtafereel te imiteren.”

“Er heerst vandaag een zogenaamde eco-nostalgie. We verlangen naar iets dat we natuur noemen, hoewel we allemaal weten dat we nog weinig met de natuurlijke wereld verbonden zijn. Dus herontwerpen we wat we denken te missen. We simuleren het. We bootsen het na. De natuur zelf, maar dan ontdaan van het natuurlijke.”

“Stefan en ik waren nieuwsgierig naar wat er zou gebeuren als ons prototype in opstand komt. En hoe de mens daar telkens terug grip op probeert te krijgen. Dus besloten we het uit te werken tot een voorstelling.”

"Onze residentie in De Grote Post was het eerste moment waarop we drie spelers ons landschap lieten betreden"

Welk beeld in het bijzonder bracht inspiratie?

Renée “Mijn creatieproces wordt meestal door een grote hoeveelheid beelden gevoed. Het is dus niet evident om één beeld te isoleren. Misschien eentje van Melanie Bonajo? Zij is een multidisciplinaire kunstenares die de invloed van technologie op onze relatie met de natuur nagaat en dat in beelden probeert te vatten. Ze toont getransformeerde wezens, waarbij de grenzen vervagen tussen mens, natuur, dier, technologie, man, vrouw, etc.”

“Tijdens het werkproces hing een beeld van Bonajo aan de muur: twee vrouwelijke figuren met een rotshoofd, die met elkaar in gevecht zijn. Een ander beeld aan diezelfde muur was een foto die destijds via de media breed verspreid werd: golfers die een partijtje spelen tegen een achtergrond van bosbranden.”

© Kristi McCluer

Welk landschap hebben jullie uiteindelijk gecreëerd?

Renée “Onze residentie in De Grote Post was het eerste moment waarop we drie spelers ons landschap lieten betreden. Van daaruit zijn we beginnen bouwen aan de voorstelling."

"Je komt als publiek in een trip terecht doorheen een absurd, beeldrijk landschap dat voortdurend van gedaante en betekenis verandert, door de manier waarop de spelers het interpreteren, of door wat ze erin lijken te zien. Misschien zijn ze wel op zoek naar een mogelijke nieuwe bestaansvorm. Soms lijkt het landschap de mens zelfs helemaal op te slokken. Er spelen ook robots mee die wel eens onvoorspelbaar reageren. Best spannend, dus.”

MANNAHATTA van Renée Goethijn is te zien op KIEM op zaterdag 11 juni om 17u